سرور، رایانه یا سیستمی است که منابع، داده‌ها، خدمات یا برنامه‌ها را از طریق شبکه در اختیار رایانه‌های دیگر که به کلاینت‌ها معروف هستندقرار می‌دهد. در تئوری، هر زمان که رایانه ها منابع را با رایانه سرویس گیرنده به اشتراک بگذارند، سرور در نظر گرفته می شوند. انواع مختلفی از سرورها از جمله وب سرور، سرور پست الکترونیکی و سرور مجازی وجود دارد.یک سیستم به تنهایی می تواند منابع را فراهم کند و همزمان از سیستم دیگری استفاده کند. این بدان معنی است که یک دستگاه می تواند همزمان سرور و کلاینت باشد.برخی از اولین سرورها کامپیوترهای مرکزی یا مینی کامپیوترها بودند. مینی کامپیوترها بسیار کوچکتر از کامپیوترهای مرکزی بودند، از این رو نام آن مینی کامپیوتر است. با این حال، با پیشرفت تکنولوژی، آنها در نهایت بسیار بزرگتر از کامپیوترهای رومیزی شدند، که اصطلاح میکروکامپیوتر را تا حدودی از بین برد.در ابتدا، چنین سرورهایی به کلاینت هایی به نام ترمینال ها متصل می شدند که هیچ محاسباتی واقعی انجام نمی دادند. این پایانه‌ها که به آنها پایانه‌های گنگ گفته می‌شود، صرفاً برای پذیرش ورودی از طریق صفحه‌کلید یا کارت‌خوان و بازگرداندن نتایج محاسباتی به صفحه نمایش یا چاپگر وجود داشتند. محاسبات واقعی روی سرور انجام میشد.بعداً، سرورها اغلب رایانه‌های قدرتمندی بودند که از طریق شبکه به مجموعه‌ای از رایانه‌های سرویس گیرنده کم‌قدرت متصل می‌شدند. این معماری شبکه اغلب به عنوان مدل کلاینت-سرور نامیده می شود، که در آن هم کامپیوتر سرویس گیرنده و هم سرور دارای قدرت محاسباتی هستند، اما وظایف خاصی به سرورها واگذار می شود. در مدل‌های محاسباتی قبلی، مانند مدل mainframe-terminal، مین‌فریم به‌عنوان یک سرور عمل می‌کرد، حتی اگر به آن نام اشاره نمی‌شد.
همانطور که تکنولوژی تکامل یافته است، تعریف سرور نیز با آن تکامل یافته است. این روزها، سرور ممکن است چیزی بیش از نرم افزاری نباشد که روی یک یا چند دستگاه محاسباتی فیزیکی اجرا می شود. چنین سرورهایی اغلب به عنوان سرور مجازی شناخته می شوند. در ابتدا، از سرورهای مجازی برای افزایش تعداد عملکردهای سرور که یک سرور سخت افزاری می توانست انجام دهد استفاده می شد. امروزه سرورهای مجازی اغلب توسط یک شخص ثالث بر روی سخت افزار در سراسر اینترنت با ترتیبی به نام رایانش ابری اجرا می شوند.
یک سرور ممکن است برای انجام یک کار واحد طراحی شده باشد، مانند سرور پست الکترونیکی که ایمیل را می پذیرد و ذخیره می کند و سپس آن را در اختیار مشتری درخواست کننده قرار می دهد. سرورها همچنین ممکن است چندین کار را انجام دهند، مانند یک سرور فایل و چاپ، که هم فایل ها را ذخیره می کند و هم کارهای چاپی را از مشتریان می پذیرد و سپس آنها را به یک چاپگر متصل به شبکه ارسال می کند.برای عملکرد به عنوان یک سرور، یک دستگاه باید برای گوش دادن به درخواست های رایانه های سرویس گیرنده در اتصال شبکه پیکربندی شود. این قابلیت می تواند به عنوان بخشی از سیستم عامل به عنوان یک برنامه نصب شده، نقش یا ترکیبی از این دو وجود داشته باشد.
یک سرور اغلب وظایف اضافی متعددی را به عنوان بخشی از یک درخواست و پاسخ واحد انجام می‌دهد، از جمله تأیید هویت درخواست‌کننده، اطمینان از اینکه کاربر مجوز دسترسی به داده‌ها یا منابع درخواستی را دارد و قالب‌بندی مناسب یا بازگرداندن پاسخ مورد نیاز در یک پاسخ مورد انتظار.انواع مختلفی از سرورها وجود دارد که همگی عملکردهای متفاوتی را انجام می دهند. بسیاری از شبکه ها شامل یک یا چند نوع سرور رایج هستند:
سرورهای فایل فایل ها را ذخیره و توزیع می کنند. چندین کاربر ممکن است فایل های ذخیره شده در یک سرور را به اشتراک بگذارند. علاوه بر این، ذخیره‌سازی مرکزی فایل‌ها، راه‌حل‌های پشتیبان‌گیری یا تحمل خطا را آسان‌تر از تلاش برای ایجاد امنیت و یکپارچگی برای فایل‌ها در هر دستگاه در یک سازمان ارائه می‌دهد.
سرورهای چاپ امکان مدیریت و توزیع عملکرد چاپ را فراهم می کنند. به جای اتصال چاپگر به هر ایستگاه کاری، یک سرور چاپ واحد می تواند به درخواست های چاپ از سوی کاربران متعدد پاسخ دهد. امروزه، برخی از چاپگرهای بزرگتر و رده بالا با سرور چاپ داخلی خود عرضه می شوند که نیاز به سرور چاپی اضافی مبتنی بر رایانه را از بین می برد..
سرورهای برنامه به جای رایانه های کاربران که برنامه ها را به صورت محلی اجرا می کنند، برنامه ها را اجرا می کنند. سرورهای برنامه اغلب برنامه هایی با منابع فشرده اجرا می کنند که توسط تعداد زیادی از کاربران به اشتراک گذاشته می شوند.
سرورهای سیستم نام دامنه (DNS) سرورهای کاربردی هستند که با تبدیل نام هایی که به راحتی توسط انسان قابل درک است به آدرس های IP قابل خواندن توسط رایانه، وضوح نام را به رایانه های کاربران ارائه می دهند. سیستم DNS یک پایگاه داده به طور گسترده ای از نام ها و سایر سرورهای DNS است که از هر کدام می توان برای درخواست یک نام رایانه ناشناخته استفاده کرد. هنگامی که یک کلاینت به آدرس یک سیستم نیاز دارد، یک درخواست DNS با نام منبع مورد نظر به یک سرور DNS ارسال می کندو سرور DNS با آدرس IP لازم از جدول اسامی خود پاسخ می دهد.
سرورهای ایمیل یک نوع بسیار رایج از سرورهای کاربردی هستند. سرورهای پست الکترونیکی ایمیل های ارسال شده به کاربر را دریافت می کنند و آنها را تا زمانی که مشتری از طرف کاربر مذکور درخواست کند ذخیره می کنند. داشتن یک سرور ایمیل این امکان را به شما می دهد که یک دستگاه به درستی پیکربندی شده و همیشه به شبکه متصل شود. سپس آماده ارسال و دریافت پیام است به جای اینکه هر دستگاه مشتری نیاز به داشتن زیرسیستم ایمیل خاص خود را داشته باشد.
یکی از فراوان ترین انواع سرورها در بازار امروزی وب سرور است. وب سرور نوع خاصی از سرور کاربردی است که میزبان برنامه ها و داده های درخواستی کاربران در سراسر اینترنت یا اینترانت است. سرورهای وب به درخواست‌های مرورگرهای در حال اجرا در رایانه‌های کاربران برای صفحات وب یا سایر خدمات مبتنی بر وب پاسخ می‌دهند. وب سرورهای رایج شامل وب سرورهای آپاچی، سرورهای خدمات اطلاعات اینترنتی مایکروسافت (IIS) و سرورهای Nginx هستند.
میزان داده های استفاده شده توسط شرکت ها، کاربران و سایر سرویس ها خیره کننده است. بسیاری از این داده ها در پایگاه های داده ذخیره می شوند. پایگاه‌های داده باید در هر زمان برای چندین مشتری قابل دسترسی باشند و می‌توانند به فضای دیسک فوق‌العاده‌ای نیاز داشته باشند. هر دوی این نیازها به خوبی می توانند چنین پایگاه های داده ای را در سرورها قرار دهند. سرورهای پایگاه داده برنامه های کاربردی پایگاه داده را اجرا می کنند و به درخواست های متعدد مشتریان پاسخ می دهند.
سرورهای مجازی بر خلاف سرورهای سنتی که به عنوان یک سیستم عامل بر روی سخت افزار ماشین نصب می شوند، سرورهای مجازی فقط در نرم افزارهای تخصصی به نام Hypervisor تعریف شده اند. هر هایپروایزر می تواند صدها یا حتی هزاران سرور مجازی را به طور همزمان اجرا کند. Hypervisor سخت افزار مجازی را به گونه ای به سرور ارائه می دهد که گویی یک سخت افزار فیزیکی واقعی است. سرور مجازی طبق معمول از سخت‌افزار مجازی استفاده می‌کند و هایپروایزر نیازهای واقعی محاسبات و ذخیره‌سازی را به سخت‌افزار واقعی زیر آن منتقل می‌کند، که بین تمام سرورهای مجازی دیگر به اشتراک گذاشته می‌شود.
یک سرور پروکسی به عنوان یک واسطه بین مشتری و سرور عمل می کند. یک سرور پروکسی که اغلب برای ایزوله کردن کلاینت ها یا سرورها برای اهداف امنیتی استفاده می شود، درخواست را از مشتری می گیرد. به جای پاسخ به مشتری، درخواست را به سرور یا فرآیند دیگری ارسال می کند. سرور پروکسی پاسخ را از سرور دوم دریافت می کند و سپس به مشتری اصلی پاسخ می دهد که گویی خودش به تنهایی پاسخ می دهد. به این ترتیب، نه مشتری و نه سرور پاسخ دهنده نیازی به اتصال مستقیم به یکدیگر ندارند.
برخی از سرورها برای نظارت یا مدیریت سایر سیستم ها و کلاینت ها وجود دارند. انواع مختلفی از سرورهای مانیتورینگ وجود دارد. تعدادی از آنها به شبکه گوش می دهند و هر درخواست مشتری و پاسخ سرور را دریافت می کنند، اما برخی خودشان داده ها را درخواست نمی کنند یا به آنها پاسخ نمی دهند. به این ترتیب سرور مانیتورینگ می تواند تمامی ترافیک شبکه و همچنین درخواست ها و پاسخ های کلاینت ها و سرورها را بدون تداخل در آن عملیات پیگیری کند. یک سرور مانیتورینگ به درخواست‌های مشتریان نظارتی مانند مواردی که توسط مدیران شبکه که سلامت شبکه را تماشا می‌کنند، پاسخ می‌دهد.
سرورهای ابری
سرورهای مجازی که روی یک زیرساخت شخص ثالث در یک شبکه باز مانند اینترنت میزبانی می شوند، سرورهای ابری نامیده می شوند. این روزها ارائه دهندگان سرورهای ابری متعددی از جمله پلتفرم ابری Google، Microsoft Azure و IBM Cloud وجود دارند.
با این حال، پیشگام اصلی رایانش ابری شرکتی، پلتفرم AWS آمازون بود. در ابتدا شروع به استفاده از ظرفیت اضافی سرورها و شبکه‌های آمازون کرد، اما AWS اکنون به مشتریان اجازه می‌دهد تقریباً بلافاصله یک سرور مجازی ایجاد کنند و سپس میزان منابعی را که سرور ممکن است در پرواز استفاده کند، تنظیم کند.امروزه یک سرور نمی تواند چیزی بیش از داده های سخت افزار فیزیکی باشد که از چندین پردازنده، درایو دیسک، حافظه و اتصالات شبکه تشکیل شده است. اما، حتی در حال حاضر، سرور هنوز فقط یک سیستم است که به درخواست مشتری پاسخ می دهد.
خدمات ما